کد مطلب:35371 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:267

گویا اولین[1] كسی كه به جمع و تدوین كلمات امیر مؤمنان (ع) همت گماشت، حارث بن عبدالله همدانی (م65) است. او از شیفتگان مولا و كلام او و از ثقات اصحاب وی و از چهره های والای تاریخ اسلام است.[2] او را آگاه ترین كسان به سخنان امیرالمؤمنین (ع) دانسته اند.[3] حسنین (ع) از وی كلمات امام (ع) را سؤال می كردند و بدین سان در

[صفحه 3]

شناخت و گسترش كلام مولا مردمان را بدو ارجاع می دادند.[4] برخی رجالیان عامه وی را توثیق كرده اند و بسیاری بر او طعن زده اند. انگیزه طعن رجالیان عامه بر او روشن است، چون او را از «شیعیان آغازین» و «غالیان در تشیع»[5] دانسته اند.

ذهبی بر طعنهای او به تردید می نگرد و تصریح می كند كه «در كار او سرگشته است».[6] اما قرطبی، طعن بر حارث و از جمله نسبت دادن شعبی، حارث را به كذب، معلول حب او به علی (ع) و برتر دانستن علی (ع) را از ابوبكر می داند.[7] به هر حال حارث اولین كسی است كه كلام مولا را نگاشته و تدوین كرده است.

امام (ع) در مقامی خطبه می خواند و می فرماید:

«كیست كه دانش را به درهمی بخرد».[8].

حارث ابزار نوشتاری فراهم می آورد، و دانش بسیاری از آن بزرگوار را می نگارد. امام (ع) خطبه می خواند، مردمان از زیبایی و اوج كلام شگفت زده می شوند. به حارث می گویند: او را به خاطر سپرده ای؟ می گوید:

«نگاشته ام، پس بر دیگران املا می كند».[9].

علامه شیخ محمدتقی شوشتری(ره) نیز حارث را اولین مصنف كلام مولا دانسته و از جمله بر آنچه از كافی آوردیم، استناد كرده است.[10].

صفحه 3.

1. به سال 1409 كه «معارج نهج البلاغه» اثر ابوالحسن علی بن زید بیهقی، به تحقیق كتابشناس بزرگ، روانشاد محمدتقی دانش پژوه، نشر یافت، فقید پژوهش و دانش زنده یاد محقق طباطبایی (سید عبدالعزیز) این بنده را برای نگارش گزارشی از آن ترغیب كرد. در مقدمه ای كه بر آن گزارش نوشته بودم برخی از فراهم آورندگان كلام مولا را یاد كرده بوده ام و بدون هیچ تردیدی نوشته بودم زیدبن وهب جهنی اولین جامع كلمات مولاست. دست نوشت را به محضرش دادم تا از یاد آوریهایش بهره گیرم. گفتند: مطمئن هستی زید اولین است؟ گفتم: در حدّ آگاهیهایم، بلی. مقاله ارجمندش را آورد و نشانم داد كه پیشتر از زید، حارث اعور بدین كار همت ورزیده بوده است. با این همه گفتند در مسائل تاریخی كه باید پژوهش مستند باشد به منابع بسیار و استوار به قطع سخن گفتن بس دشوار است. بنابراین باز هم به قطع ادعا نكن، و آن بزرگوار كه حقاً و انصافاً در پژوهش و دقت كم نظیر بَل بی نظیر بود، در همین مورد نوشته است «.. ربّما كان اوّل جامع لكلام أمیرالمؤمنین و المدوّن لخُطَبه (ع) هو الحارث الأعور». (تراثنا، ش5، ص27) و من نیز با راهنمایی آن بزرگوار نوشتم: گویا اولین كسی كه به جمع و تدوین كلمات علی(ع) همت گماشت حارث بن عبدالله همدانی (م65) است. (كیهان فرهنگی، سال ششم، ش10، ص32، مقاله «شرحی كهن از نهج البلاغه» در این گزارش تسلسل نگاشته ها را برپایه نوشته ی آن فقید سعید نهاده ام.
2. الطبقات الكبری، ج6، ص168؛ معادن الحكمه، ج1، ص150، بهج الصباغه، ج1، ص23؛ قاموس الرجال، ج3، ص8.
3. تهذیب الكمال، ج5، ص250.
4. الطبقات الكبری، ج6، ص169؛ تهذیب الكمال، ج5، ص249.
5. سیر اعلام النبلأ، ج4، ص153 و 154.
6. همان، ج4، ص377. 155.
7. الجامع لأحكام القرآن، ج1، ص5.
8. الطبقات الكبری، ج5، ص168.
9. الكافی، ج1، ص141.
10. بهج الصباغه، ج1، ص23 و نیز ر.ك: تراثنا، پیشین.